كاری كه واكسن‌ها انجام می‌دهند، برانگیختگی سیستم ایمنی بدن است و این برانگیختگی سیستم ایمنی ممكن است در معدودی از افراد از یك الگوی نامنظم تبعیت كند و...
این الگوی نامنظم نهایتاً به پدیده‌هایی مثل درد مفاصل، كوفتگی و بدن دردهای طولانی یا یك خستگی مزمن تبدیل شود.
گروه جامعه خبرگزاری فارس- مریم شریفی؛ واردات واكسن كرونا به كشور حالا به 99 میلیون دُز رسیده كه بیش از 68 میلیون دُز آن تزریق شده‌است. از میان واكسن‌های وارداتی، واكسن سینوفارم با بیش از 87 میلیون دز، بیشترین سهم را در سبد واكسیناسیون كشور داشته و جمعیت بزرگتری از هموطنان با این برند واكسینه شده‌اند. مطالعات انجام‌شده و نتایج واكسیناسیون روی جمعیت‌های بزرگ، از ایمن و بی‌خطر بودن واكسن سینوفارم و ناچیز بودن عوارض آن بر واكسینه شده‌ها حكایت داشته است. اما با اینكه عوارض این واكسن، محدود بوده و در حد درد و تورم محل تزریق، تب، سردرد، سرفه، درد مفاصل، خستگی و خواب‌آلودگی و مواردی از این دست گزارش شده، اما برخی افراد در سنین مختلف از طولانی شدن این عوارض خبر می‌دهند و از شرایط ناخوشایندی كه بعد از گذشت یكی دو ماه از تزریق واكسن هنوز گرفتار آن هستند، گلایه دارند.
برای پاسخ به سئوالات موجود در این زمینه و رفع نگرانی افرادی كه با این عوارض دست‌به‌گریبانند و همینطور رفع تردید افرادی كه هنوز برای تزریق واكسن كرونا اقدام نكرده‌اند، گفت‌وگویی ترتیب دادیم با دكتر «محمدرضا صالحی»، متخصص بیماری‌های عفونی، عضو كمیته كشوری واكسیناسیون كرونا و عضو كمیته علمی ستاد مبارزه با كرونا. اگر شما هم ازجمله افرادی هستید كه از عوارض طولانی‌مدت واكسن كرونا كلافه شده‌اید یا به دلیل مطالبی كه در این زمینه به گوشتان رسیده، مراجعه به مراكز واكسیناسیون را به تعویق انداخته‌اید، با این گفت‌وگو همراه باشید.
*در چند ماه اخیر و به دنبال تسریع روند واكسیناسیون، گروه‌های مختلف سنی موفق به ترزیق واكسن كرونا شده‌اند. اغلب مشاهدات و گزارش‌ها از كم‌عارضه بودن واكسن‌های موجود در سبد واكسیناسیون كشور به‌ویژه واكسن سینوفارم كه بخش اعظم واكسن‌های وارداتی را تشكیل می‌دهد، حكایت داشته‌است. اما در این میان، برخی افراد واكسینه شده با واكسن سینوفارم از ماندگاری برخی عوارض مثل نوسان فشار خون، سردرد، كمردرد، پا درد و بی‌حالی گلایه دارند. آیا وجود این عوارض طولانی‌مدت بعد از تزریق واكسن كرونا در مطالعات واكسن‌ها و به طور مشخص واكسن سینوفارم ذكر شده و این شرایط، طبیعی است یا باید درباره آن نگران بود؟
- قبل از هر چیز باید این نكته را مورد توجه قرار دهیم كه درباره تمام واكسن‌ها و داروها و حتی شاید بتوان گفت درباره بسیاری از مواد خوراكی یا آشامیدنی این احتمال وجود دارد كه در برخی افراد ایجاد عوارض كنند. مثلاً درباره بعضی صیفی‌جات مثل بادمجان و گوجه فرنگی هم، معدودی از افراد ممكن است بعد از مصرف این مواد دچار واكنش‌های آلرژیك شوند. اما چند نكته اساسی وجود دارد؛ اول، درمقابل چه چیزی، چه عارضه‌ای اتفاق می‌افتد؟ دوم، چه میزان عارضه‌ای بروز می‌كند؟ و سوم، این عارضه چقدر خطرناك است؟
درمورد واكسن‌ها از جهت زمانبندی، ما 3 گروه عوارض داریم؛ عوارض حاد كه ظرف 3 روز اول بعد از تزریق واكسن اتفاق می‌افتد، عوارض با زمان متوسط كه در بازه زمانی 3 ماه بعد از تزریق ظاهر می‌شود و عوارض طولانی‌مدت كه بعد از گذشت 3 ماه از واكسیناسیون اتفاق می‌افتد. این موارد در مطالعات برای واكسن‌های مختلف، ارزیابی می‌شود و بعد اگر نتیجه این بررسی‌ها نشان بدهد كه یك واكسن safe یا بی‌خطر است، مجوز می‌گیرد كه وارد روند واكسیناسیون عمومی شود.
*این فرآیند بررسی عوارض، درباره واكسن سینوفارم با چه نتایجی همراه بوده؟
- درخصوص واكسن سینوفارم باید بدانیم كه یك واكسن غیرفعال است. درواقع، ویروس به صورت كشته‌شده در این واكسن مورداستفاده قرار گرفته است. مطالعات درباره سینوفارم نشان‌دهنده این است كه در بررسی‌هایی كه درخصوص عوارض حاد، متوسط و حتی طولانی‌مدت انجام شده، عوارض در حد بسیار قابل قبول بوده و این واكسن، یك واكسن بی‌خطر و بی‌ضرر است و عارضه جدی ندارد. ممكن است تعداد بسیار كمی از افراد دریافت‌كننده این واكسن دچار عوارض حاد ابتدایی شوند كه می‌تواند از قرمزی یا تورم محل تزریق، سردرد، كوفتگی و بدن درد مختصر تا احیاناً علائمی شبیه سرماخوردگی متنوع باشد. اما تا جایی كه بنده مطالعه كرده‌ام، درباره واكسن سینوفارم احتمال بروز عوارض طولانی‌مدت، زیاد نیست.
*چرا برخی افراد گرفتار این عوارض طولانی‌مدت واكسن می‌شوند؟
- باید این نكته را هم در نظر گرفت كه كاری كه واكسن‌ها انجام می‌دهند، برانگیختگی سیستم ایمنی بدن است و این برانگیختگی سیستم ایمنی ممكن است در معدودی از افراد از یك الگوی نامنظم تبعیت كند و این الگوی نامنظم نهایتاً به پدیده‌هایی مثل درد مفاصل، كوفتگی و بدن دردهای طولانی یا یك خستگی مزمن تبدیل شود.
اما درمجموع، با توجه به اینكه همه می‌دانیم خود ویروس كووید 19 هم به طور مشخص عوارض طولانی‌مدت بسیار زیادی دارد؛ از اختلالات و التهابات عروقی تا همین خستگی مزمن، به نظر می‌رسد میزان ابتلا به این عوارض مزمن در واكسن، بسیار كمتر از خود كووید 19 است و از آن طرف متاسفانه احتمال بدحال شدن بیماران و حتی مرگ و میر در ابتلا به كرونا بسیار بالاست. نهایتاً وقتی اینها را در دو كفه ترازو می‌گذاریم، سنگینی كفه واكسن به حدی است كه نشان می‌دهد تزریق واكسن می‌تواند به نفع فرد و جامعه باشد و حتی با وجود عوارضی كه ممكن است داشته باشد، با توجه به مطالعاتی كه انجام شده، این عوارض نسبت به ابتلا به كووید 19 و عوارض آن كه می‌تواند بسیار دردناك و طولانی‌مدت و آزاردهنده باشد، به نظر پذیرفتنی است.
*آقای دكتر! بروز عوارض طولانی واكسن در برخی افراد سالمند كه به‌طور طبیعی ممكن است گرفتار ضعف سیستم ایمنی بدن و انواع بیماری‌ها باشند، پذیرفتنی است اما چه عاملی باعث می‌شود برخی افراد در بازه سنی 30 تا 40 و 45 سال بعد از گذشت 2 ماه از تزریق واكسن كرونا همچنان با عوارضی مثل سردرد، كمردرد و بی‌حالی و خستگی دست به گریبان باشند؟ علاوه‌بر كلافگی ناشی از طولانی شدن این عوارض، ممكن است این نگرانی به سراغ افراد بیاید كه نكند درباره آنها، ضررهای واكسن بیش از منافعش بوده باشد...
- به این مجموعه عوارض كه اشاره كردید و درصد پایینی احتمال بروز دارد، اصطلاحاً chronic fatigue یا خستگی مزمن گفته می‌شود. یك بخشی از ماجرا این است كه این خستگی مزمن حتی بدون تزریق واكسن هم می‌تواند برای برخی افراد اتفاق بیفتد و شاید این فقط یك همزمانی بوده باشد. اما بخش دیگر می‌تواند ناشی از همان برانگیختگی‌های سیستم ایمنی بدن در نتیجه تزریق واكسن باشد. درواقع این برانگیختگی سیستم ایمنی، مثل یك تیغ دولبه عمل می‌كند؛ یك لبه این تیغ می‌تواند باعث ایجاد ایمنی در بدن شود اما لبه دیگر آن، ممكن است به بروز برخی عوارض منجر شود.
البته معمولاً در بررسی‌هایی كه در اینگونه موارد انجام می‌شود، پزشكان داده‌های آزمایشگاهی یا پاراكلینیكی چندان جدی پیدا نمی‌كنند. پدیده‌هایی مانند خستگی مزمن معمولاً با مراجعه به همكاران روماتولوژیست ما و با انجام توصیه‌هایی برای تقویت سیستم ایمنی مثل استفاده از برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی و اجرای برخی الگوهای سبك زندگی مثل انجام ورزش و مسافرت و... رفع می‌شود.
* از توضیحات تخصصی شما اینطور برمی‌آید كه در اینگونه موارد، دلیلی برای نگرانی وجود ندارد و افراد با صبوری و با تقویت سیستم ایمنی بدنشان و كمك گرفتن از ورزش و فعالیت‌هایی كه فراغت ذهنی برایشان فراهم می‌كند، می‌توانند این دوره را به سلامت پشت سر بگذارند. درست است؟
- بله. البته شدت التهابات اینچنینی در افراد، متفاوت است. در مواردی كه در حد خفیف تا متوسط باشد و خیلی آزاردهنده نشود، همین اقداماتی كه اشاره شد، كفایت می‌كند. اما در مواردی كه افراد احساس می‌كنند بدن درد و كوفتگی و درد مفاصل، شدید است حتماً با پزشك مشورت كنند كه خدای نكرده تشخیص‌های دیگر نباشد و اشتباهاً به حساب عوارض واكسن گذاشته شده باشد.
*... و صحبت پایانی؟
- باید توجه داشته باشیم سیستم ایمنی افراد، متفاوت است و در مقابل پدیده‌ای مثل واكسن، واكنش‌های متفاوتی نشان می‌دهد. انتشار اخبار مربوط به بروز عوارض واكسن كرونا در معدودی از افراد در سطح گسترده كه می‌تواند در افرادی كه هنوز واكسن نزده‌اند ایجاد نگرانی و تردید كند، اقدام درستی نیست. به طور كلی استفاده كردن از داده‌های شخصی برای گرفتن نتیجه درمورد اقدامات درمانی توسط افرادی كه معمولاً زمینه علمی و تجربی لازم ندارند، با سرانجام خوبی همراه نیست.
علاوه‌براین، این روزها شایعات مختلفی هم درباره واكسن كرونا از طرف افراد مختلف مطرح می‌شود. متاسفانه یك سری دانشمندنما كه قریب به اتفاق در خارج از كشور و برخی هم خودفروخته هستند، اظهارنظرهایی می‌كنند كه بیشتر جنبه سیاسی دارد. قبلاً مدام می‌گفتند واكسن در ایران، كم است. حالا كه بخش عمده‌ای از جمعیت كشور واكسن تزریق كرده‌اند، با مطرح كردن شایعات مختلف می‌خواهند ترس و واهمه ایجاد كنند كه واكسن‌ها عارضه دارند تا بخشی از جامعه از تزریق واكسن خودداری كنند و ایمنی جمعی در كشور حاصل نشود. اینها درواقع امنیت استراتژیك بهداشتی ما را نشانه گرفته‌اند و به امنیت و سلامت روانی جامعه ضربه می‌زنند. آنها قطعاً دلشان برای ما كه در اینجا زندگی می‌كنیم، نمی‌سوزد. متاسفانه افرادی هم در داخل با آنها همراهی می‌كنند؛ افرادی كه اگر نگوییم مغرضانه اما حداقل می‌توانیم بگوییم از سر غفلت دارند اظهارنظرهایی می‌كنند كه اصلاً پایه علمی و مطالعاتی ندارد. ما باید تلاش كنیم مردم را آگاه كنیم وگرنه این افراد دنبال این هستند كه جامعه را به سمت و سویی ببرند كه خیلی دیر و با حداكثر هزینه ممكن، ایمنی‌زایی برایش اتفاق بیفتد.
